اسکن سونوگرافی ، که همچنین سونوگرام ، سونوگرافی تشخیصی و سونوگرافی نامیده می شود ؛ ابزاری است با امواج صوتی فرکانس بالا برای ایجاد تصویر از برخی قسمت های داخلی بدن ، مانند معده ، کبد، قلب ، تاندون ها ، ماهیچه ها ، مفاصل و رگ های خونی. به گفته ی کارشناسان ، امواج صوتی اسکن های سونوگرافی ایمن تر از تابش امواج می باشند. سونوگرافی زنان و زایمان اغلب به منظور بررسی جنین در رحم بکار می رود.
اسکن های سونوگرافی برای تشخیص مشکلات کبد ، قلب ، کلیه یا شکم مورد استفاده قرار می گیرند. این ابزار همچنین به جراح برای نمونه برداری نیز کمک می نماید. واژه ی “فراصوت” در فیزیک به تمام صداهایی که انسان قادر به شنیدن آنها نمی باشد ، اطلاق می گردد. در سونوگرافی تشخیصی ، فراصوت معمولاً بین ۲ تا ۱۸ مگاهرتز می باشد. فرکانس های بالاتر تصویر با کیفیت بالاتری فراهم می نماید ، چرا که به آسانی توسط پوست و بافت های دیگر جذب می شود. به طوری که فرکانس های پایین تر قادر به انجام این کار نمی باشند.
آمادگی قبل از انجام سونوگرافی: تمام لباسها در موضع مورد بررسی باید از تن درآورده شوند. برحسب نوع بررسی ممکن است آمادگیهای دیگری مورد نیاز باشد مانند نوشیدن مایعات .
انجام سونوگرافی بسته به منطق بررسی بین چند دقیقه تا نیم ساعت زمان می برد.
انواع سونوگرافی, سونوگرافی پروستات
سونوگرافی اکثر مواقع جهت بررسی اعضا توپر و توخالی دارای مایع به کار می رود
انواع سونوگرافی :
سونوگرافی بیرونی :
برای مثال زمانی که پزشک می خواهد قلب بیمار و یا جنین در رحم را معاینه کند، مورد استفاده قرار می گیرد. سونوگرافیست ژل سونوگرافی را بر روی پوست بیمار قرار می دهد و سپس مبدل را بر روی قسمتی از بدن که نیاز به معاینه دارد، حرکت می کند.
سونوگرافی داخلی :
سونوگرافی داخلی زمانی که پزشک نیاز به داشتن یک نگاهی بهتر به غده ی پروستات ، تخمدان و رحم دارد ، مورد استفاده قرار می گیرد. در این حالت پروب در داخل واژن (در زنان) و یا مقعد (در مردان) قرار می گیرد.
سونوگرافی اندوسکوپیک :
معمولاً اندوسکوپ (وسیله ای برای مشاهده فضای داخلی ارگانهای بدن) را از طریق دهان وارد بدن مانند مری ، غدد لنفاوی قفسه سینه یا معده خواهد داشت. برای مشاهده ی بهتر یک لامپ انتهای اندوسکوپ قرار دارد. در این روش به بیماران قرص های آرام بخش یا ضد درد داده می شود.
انواع سونوگرافی, سونوگرافی پروستات
انجام سونوگرافی بسته به منطق بررسی بین چند دقیقه تا نیم ساعت زمان می برد
سونوگرافی شکم و دستگاه گوارش :
حفره شکم جدای از دستگاه ادراری و تولید مثل احاطه کننده از دستگاه های گوناگونی از جمله دستگاه گوارش،کبد، کیسه صفرا، طحال و لوزالمعده و پانکراس می باشد. این اعضا به سه گروه تو خالی مملو از گاز و هوا و اعضا توپر مانند کبد، طحال و اعضا توخالی دارای مایعات همچون مثانه ،کیسه صفرا تقسیم می شوند .
سونوگرافی اکثر مواقع جهت بررسی اعضا توپر و توخالی دارای مایع به کار می رود و در این بین اساسی ترین کاربرد در تشخیص بیماری های کیسه صفرا می باشد . هوا یا گاز داخل اعضاء تو خالی همچون معده با منعکس امواج صوتی مزاحم از انجام سونوگرافی جلوگیری می کند. لذا درون معده و روده را نمی توان در موقعیت عادی مشاهده کرد اما در بعضی از بیماری ها با انجام مانورهای خاص می توان تا جدار معده و روده ها را بررسی کرد .
همراه با سونوگرافی می توان ورم کیسه صفرا را به علت جمع شدن و غلیظ شدن صفرا به دلیل سنگ ها و تومورها تشخیص داد و نیز از این روش جهت بررسی کیست های عفونی همچون کیست های هیداتیک، کیست های مادرزادی، آبسه های عفونی و میکروبی کبد ، تومورهای کبد و طحال همچنین استفاده می شود .
انواع سونوگرافی, سونوگرافی پروستات
خانم های بارداری تا پایان این دوره چهار سونوگرافی انجام می دهند
سونوگرافی های دوران بارداری:
معمولاً خانم های بارداری كه دوره حاملگی بدون مشکلی را سپری می کنند، تا پایان این دوره چهار سونوگرافی انجام می دهند.
بار اول در ابتدای بارداری، بار دوم در هفته ۱۲، بار سوم از هفته ۱۶ به بعد و بار چهارم در هفته ۳۲.
در صورتی که مشکلی در سونوگرافی ها دیده شود یا خانم باردار مبتلا به فشار خون یا دیابت یا بیماری های دیگر باشد یا احتمال کوچک بودن جنین داده شود و یا بارداری چندقلو باشد، لازم است تعداد سونوگرافی ها بیشتر شود؛ كه معمولاً احتمال تکرار سونوگرافی در اين موارد، اكثراً در اواخر بارداری و نزدیک به پایان بارداری (بین ۲۸ تا ۳۶ هفتگی) به فاصله ۲ تا ۳ هفته مي باشد.
سونوگرافی قلب و عروق :
استفاده در اکوکاردیوگرافی ، که همچنین سونوگرافی قلب هم شناخته می شود. برش دو بعدی از قلب به تصویر کشیده می شود. ابزارهای مدرن تصویر سه بعدی نیز تولید می کنند.
همچنین در ایجاد تصاویر از سیستم قلبی و عروقی ، اکوکاردیوگرام ها سرعت جریان خون و بافت قلب در نقاط خاص را با استفاده از پالس ها یا امواج پیوسته سونوگرافی داپلر ارزیابی می کنند.
متخصصان بهداشت و درمان عملکرد و وضعیت مناطق دریچه قلب، ناهنجاری های بین سمت چپ و راست قلب ، نارسایی دریچه (نشت خون از دریچه) ، همچنین درست کار کردن پمپ های قلب برای خارج کردن خون را بهتر ارزیابی می کنند.
انواع سونوگرافی, سونوگرافی پروستات
بیضه ها ممکن است بنا به دلایلی متعددی تحت سونوگرافی قرار گیرند
سونوگرافی بیضه ها:
بیضه ها که اعضاء اصلی تولید مثل در مردان به حساب می آیند نیز ممکن است بنا به دلایلی متعددی تحت سونوگرافی قرار گیرند. از جمله این موارد میتوان به واریکوسل (گشادی و اتساع سیاهرگهای بیضه)، هیدروسل (آب آوردن کیسه بیضه) و بیضه های پایین نیامده (بیضه هایی که پایین نیامده یا به داخل کانال کشاله ران و شکم کشیده شده اند)، ضربه های وارده به بیضه و پیچش بیضه ها و … اشاره نمود. معمولاً در حین بررسی سونوگرافی واریکوسل از بیمار خواسته میشود تا نفس عمیق کشیده و آن را در سینه حبس کند تا وریدهای بیضه برجسته تر شده و راحتتر تحت بررسی قرار گیرند. به علاوه بیضه ها و کیسه بیضه در حالت ایستاده نیز تحت بررسی قرار میگیرند.
سونوگرافی دستگاه ادراری :
دستگاه ادراری در هر دو جنس از دو کلیه ، دو میزنای (حالب) ، مثانه و پیشابراه تشکیل شده است . اصولاً تمامی بخشهای دستگاه ادراری با سونوگرافی قابل بررسی است ، اما حالب طبیعی معمولا به جهت آنکه قطر بسیار کمی داشته و دو جدار آن به صورت مجازی روی هم خوابیده اند ، در سونوگرافی دیده نمی شوند. سونوگرافی کاربردهای متعددی در بررسی دستگاه ادراری دارد که از آن جمله می توان به بزرگ شدن کلیه ها به علت پس زدن ادرار ناشی از انسداد با سنگ یا دیگر توده ها ، بررسی تومورها ، کیست ها و آبسه های کلیه ، بررسی اندازه کلیه در بیمارانی که پیوند کلیه شده اند ، ارزیابی پروستات و مثانه و … اشاره نمود .
برای بررسی مثانه و مجاورات آن باید مثانه پر باشد . اما مثانه لبریز از ادرار ( به شدت پر ) به علت پس زدن ادرار به حالب ها و سیستم جمع کننده ادرار و لگنچه های کلیه ممکن است منجر به تشخیص اشتباه شود.
توجه : گاهی لازم است که مثانه در دو حالت پر و پس از تخلیه ( مثلاً برای بررسی بزرگی پروستات ) مورد سونوگرافی قرار گیرد .
سونوگرافی ارتوپدی:
سونوگرافی در ارزیابی بافت های نرم اندام ها و قسمت های غضروفی همچنین کاربرد دارد . با این سونوگرافی می توان بیماری های ذیل را تشخیص داد :
مفصل ران به صورت مادرزادی در رفته باشد.
تاندون پشت پا پاره شده باشد.
عضلات چرخاننده شانه پاره شده باشند .
عضلات درونی دچار خونریزی شده باشند.
تومورها و کیست های بافت های نرم
منیسک های زانو
انواع سونوگرافی, سونوگرافی پروستات
افرادی که مشکوک به سرطان سینه هستند می توانند با کمک سونوگرافی بررسی کنند
سونوگرافی سینه :
سرطان پستان شایع ترین سرطان میان زنان جهان است . داشتن یا نداشتن عوامل خطرساز نشانه قطعی سرطان پستان در آینده نیست. حدود یازده تا دوازده درصد احتمال ابتلا به سرطان پستان در زنان وجود دارد . افرادی که مشکوک به سرطان سینه هستند می توانند در مرحله اول با کمک سونوگرافی سینه انواع توده های موجود در سینه را بررسی کنند . بیوپسی پستان یکی دیگر از اقدامات لازم در زمان سرطان سینه است که سونوگرافی در انجام آن نقش بسیار مهی را ایفا می کند .
سونوگرافی چشم :
با استفاده از سونوگرافی میتوان اطلاعات با ارزشی از کره چشم و فضای پشت چشم و محتویات آن به دست آورد.
برای سونوگرافی چشم از دو روش:
۱) سونوگرافی از روی پلک
۲) سونوگرافی مستقیم از روی سطح قرنیه استفاده میشود. با سونوگرافی چشم میتوان به بررسی قطر چشم، وجود تومورهای داخل چشمی و پشت کره چشم، وضعیت عروقی چشم و… دست یافت.
ـ خانمها باید قبل از انجام این سونوگرافی از استفاده از هرگونه مواد آرایشی صورت و خصوصاً پلکها بپرهیزند.
ـ قبل از انجام آزمون، لنزهای تماسی را از چشم خود خارج نمائید.
ـ در حین آزمایش حتی المقدور از پلک زدن بپرهیزید
سونوگرافی غده تیروئید :
غده تیروئید نیز مانند سایر غدد بدن می تواند دچار تومورهای توپر یا حفرات خالی ( کیست ) شود . معمولاً متخصص غدد مترشحه داخلی پس از معاینات اولیه و احیاناً انجام اسکن رادیو ایزتوپ ، سونوگرافی غده تیروئید را به دو منظور درخواست می کند :
تشخیص تومورهای توپر از کیست ها
تشخیص این مسئله که غده تیروئید فقط در گردن قرار دارد یا اینکه به داخل سینه و پشت جناغ کشیده شده است .
سونوگرافی داپلر عروق :
از سونوگرافی داپلر جهت بررسی جریان خون در داخل رگها استفاده می شود . خونی که به دستگاه نزدیک می شود و خونی که از ان دور می شود به ترتیب با رنگ های قرمز و آبی در صفحه نمایشگر قابل دیدن است . از این روش برای بررسی و تشخیص تنگی های عروقی ، جداسازی از تومورهای بدخیم از خوش خیم ، توده های کم خون از پرخون ، انسداد و گرفتگی عروق اندام در افراد سیگاری و …. استفاده می شود .
ترس و اضطراب بی مورد بیمار ممکن است اختلال مختصری در نتایج سونوگرافی داپلر ایجاد نماید. انجام سونوگرافی داپلر با صدای حرکت خون سرخرگی و سیاهرگی که گاهی شبیه صدای جیغ گریه است همراه می باشد . از این صداها هراس پیدا نکنید .
سونوگرافی در بیماریهای زنان:
سونوگرافی ابزاری ارزشمند در تصویربرداری از رحم، تخمدانها و فضای لگن زنانه به حساب می آید. لوله های رحمی که وظیفه انتقال تخمکها را از تخمدانها به رحم بر عهده دارند به جهت آنکه بسیار باریک هستند، در حالت عادی و طبیعی در سونوگرافی دیده نمیشوند.
از جمله بیماریهای قابل بررسی توسط سونوگرافی میتوان به فیبروم و سایر توده های رحم، کیستهای طبیعی و غیرطبیعی تخمدانی که نیاز به پیگیری از طریق متخصص زنان و زایمان دارند، تومورهای تخمدان، عفونتهای لگن و بیماریهای سیستم ادراری اشاره نمود.
اکثراً در این موارد سونوگرافی از روی شکم انجام میشود ولی در برخی از موارد که تشخیص آن بر عهده متخصصین زنان یا پزشک معالج شما میباشد روش سونوگرافی داخل واژن مفیدتر و دقیقتر است. اگرچه سونوگرافی ارزش زیادی در تشخیص انواع سرطانهای رحم و تخمدان دارد اما تشخیص زودرس سرطانهای دستگاه تناسلی زنان خصوصاً سرطان دهانه رحم تنها با معاینه بالینی و انجام آزمایش سرطان دهانه رحم که نام دیگر آن پاپ اسمیر است امکانپذیر می باشد